ساتراپی چیست و ساتراپ ها که بودند؟
در دوران امپراتوری های باستان ایران، سرزمین ایران به بخش هایی تقسیم می شد و برای هر بخش یک والی معین می شد.
درواقع مادها اولین قومی در جهان بودند که برای اداره سرزمین شان آن را به بخش هایی تقسیم کردند.
در دوران امپراتوری های باستان ایران، سرزمین ایران به بخش هایی تقسیم می شد و برای هر بخش یک والی معین می شد.
درواقع مادها اولین قومی در جهان بودند که برای اداره سرزمین شان آن را به بخش هایی تقسیم کردند.
در دوران داریوش امپراتور بزرگ هخامنشی به این والی ها خَشترَپوان به معنی شهربان یا نگهبان مملکت گفته می شد (در قدیم شهر به معنی مملکت بوده).
یونانی ها نام این والی ها را به صورت ساتراپ نوشته اند و از قلمرویی که ساتراپ ها بر آن حکم می راندند به عنوان ساتراپی نام برده اند.
حکمرانی ساتراپ ها از امپراتوری مادها در(728 تا 559 قبل از میلاد) شروع شد و تا خاندان آل بویه (934 تا 1062میلادی) ادامه یافت.
قلمرویی که ساتراپ ها بر آنها حکم می راندند در دوره های زمانی مختلف متغیر بوده است. زمان هایی قلمرو ایران از مرزهای هند در شرق تا یمن در جنوب و از غرب به لیبی گسترش می یافت و بین ساتراپ ها تقسیم می شد.
با این که چنان که گفته شد مادها اولین مردمی در تاریخ هستند که سرزمینشان را به بخش هایی تقسیم کردند و برای هر بخش رهبری معین کردند اما سیستم ساتراپی در زمان امپراطوری هخامنشی (550 تا 330 قبل از میلاد) به شکل واقعی خود رسید.
در زمان کوروش کبیر که بنیانگذار امپراطوری هخامنشی بود، ایران به 26 ساتراپی تقسیم شد. ساتراپ ها به نام پادشاه حکومت می کردند و به دولت مرکزی مالیات می دادند.
ساتراپ های هخامنشی قدرت زیادی داشتند و مالکیت و مدیریت ساتراپی هایشان را در دست داشتند. ساتراپ ها به عنوان قاضی کل منطقه خود نیز خدمت می کردند، اختلافات را داوری می کردند و برای جرایم مختلف مجازات اعمال می کردند. همچنین ساتراپ ها مالیات ها را جمع آوری می کردند، مقامات محلی را عزل و نصب می کردند و حفظ نظم و آرامش جاده ها و فضاهای عمومی با آنها بود.
از زمان داریوش بزرگ برای کمک به ساتراپ ها در اداره استان ها و نیز برای بازداشتن ساتراپ ها از اعمال قدرت بیش از حد و نیز ممانعت از به چالش کشیدن اختیارات پادشاه توسط آنها افرادی هم از مرکز به عنوان مأمور به ساتراپی ها فرستاده می شدند.
هر ساتراپ به یک سردبیر، که به عنوان «چشم پادشاه» شناخته می شد، پاسخگو بود. این شغل به این جهت تعریف شده بود که مرکز بداند احکامی که به ساتراپ صادر می شود اجرا می گردد. بنابراین سردبیر طرف مکاتبه با مرکز بود و در مواقعی مرکز مستقیماً اوامری را به او صادر می کرد.
علاوه بر این مأمورانی برای رسیدگی به امور مالی و مسئولانی برای سربازان هم در هر ولایت مستقر بودند که مستقیماً به پادشاه گزارش می دادند، نه به ساتراپ. اضافه بر این تشکیلات، سالی یک دفعه هم بازرسانی از مرکز برای دیدن اوضاع ایالات مأمور می شدند و به همراه این بازرسان که لقب چشم و گوش پادشاه را داشتند سپاهیانی نیز برای اجرای فرامین شان اعزام می شدند.
دوران اوج و دوران ضعف امپراتوری هخامنشی
در دوران داریوش بزرگ، امپراطور بزرگ هخامنشی، تعداد ساتراپی ها به 36 تا رسید. داریوش به سیستم مالیات گیری نظم و ترتیب داد. پیش از داریوش دریافت مالیات رویه مشخصی نداشت. اما پس از داریوش میزان مالیات هر ساتراپی بر اساس توان اقتصادی و میزان جمعیت آن تعیین می شد.
با وجود تمام این کنترل ها، وقتی امپراطوری هخامنشی تضعیف شد، ساتراپ ها ساز استقلال سر دادند.
برای مثال اردشیر دوم (404-358 قبل از میلاد) بین سال های 382 و 372 قبل از میلاد با شورش ساتراپ ها مواجه شد. در آن دوره کاپادوکیا (واقع در ترکیه کنونی)، فریقیه (باز هم در ترکیه) و ارمنستان ناآرام شدند.
وقتی اسکندر مقدونی در 323 سال قبل از میلاد با مرگ ناگهانی از دنیا رفت، از آن جایی که وارثی نداشت سردارانش برای اجتناب از نزاع بر سر جانشینی اش، امپراطوری اش را به چند ساتراپی تقسیم کردند و به نام پارسی ساتراپ بر ساتراپی ها حکومت می کردند. اما ساتراپی های هلنیستی بسیار کوچک تر از ساتراپی های پارسی بودند. جانشینان اسکندر که دیادوخوی (Diadochi) نامیده می شدند بین 168 تا 30 سال قبل از میلاد یک به یک سقوط کردند.
هنگامی که ایرانیان حکومت هلنیستی را برانداختند، یک بار دیگر تحت عنوان امپراطوری پارتی یا اشکانی (247 قبل از میلاد تا 224 میلادی) متحد شدند و سیستم ساتراپی را حفظ کردند. در حقیقت، پارت در ابتدا ساتراپی ای در شمال شرق ایران بود که بیشتر ساتراپی های همسایه را فتح کرد.
برچسب: ،
